Wachimbaji wadogo wa madini ya tanzanite katika mji mdogo wa
Mirerani wilayani Simanjiro wameishtaki kampuni ya TanzaniteOne kwa Kamati ya
Bunge ya Nishati na Madini wakidai kuwa imevamia na kupora baadhi ya migodi na
zana za kufanyia kazi na kuharibu miundombinu yake.
Wakizungumza juzi na kamati hiyo iliyotembelea na kushuhudia
baadhi ya migodi iliyoko Kitalu B (Opec), wachimbaji hao walidai kuwa
wafanyakazi wa TanzaniteOne waliwavamia na kudai kuwa wanachimba kwenye eneo
lao.
Meneja wa mgodi wa Deo Minja uliopo Opec, Omary Mandari alisema
Septemba 8, mwaka huu, walivamiwa na watu hao waliopora tochi 38, nyaya za mita
1,000, diga tatu, huli 300 na wakakata mipira ya kupitisha upepo yenye mita
600.
“Tunadiriki kusema kampuni iliidharau kamati hii. Mlitoa agizo
kuwa suala hili lisitishwe mpaka hapo mtakapotembelea eneo hili, tunashangaa
hawakutekeleza badalika yake wakaamua kutuvamia na kufanya ukatili na
uharibifu,” alisema Mandari.
Mmoja wa wamiliki wa mgodi katika eneo hilo, Mohamed Karia alidai
kuwa walinzi wa kampuni hiyo waliingia mgodini kwake na kupora mashine mbili za
kuchorongea na kuwajeruhi wafanyakazi wake kwa kuwapiga.
Mbunge wa Jimbo la Simanjiro, Christopher Ole Sendeka alisema
mgogoro wa wachimbaji hao na TanzaniteOne unatokana na eneo hilo kugawanywa
kisiasa, kwani wachimbaji hao ni wengi lakini wamepewa eneo dogo la mita 50 kwa
50.
“Wachimbaji wadogo walianza kuchimba tangu miaka ya 90. Mwaka 2004
wakaambiwa kuna sheria ilishatungwa na kutakiwa kila mmoja achimbe kwenye eneo
lake, ndiyo ukawa mwanzo wa tatizo,” alisema Ole Sendeka.
Mwenyekiti wa kamati hiyo, Victor Mwambalaswa alisema
watashughulikia tatizo hilo.la wachimbaji hao ambao wamekuwa wakilalamikia kila wanapokutana
na viongozi wao wanapowafuata Bungeni mjini Dodoma.
“Kwa sababu tumeshuhudia tatizo hili hapa mgodini kesho (jana)
tutakutana na viongozi wa wachimbaji wadogo wa Marema ili kutoa uamuzi wetu
sisi kama Kamati ya Bunge kuhusu tatizo hili ambalo ni la muda mrefu sasa,”
alisema Mwambalaswa.
Hata hivyo, Ofisa Uhusiano wa Kampuni ya TanzaniteOne, Halfan
Hayeshi alisema walinzi wa kampuni hiyo hawajawahi kuingia kwenye mgodi wowote
wa mchimbaji mdogo na kufanya tukio lolote lile la kiuhalifu.
“Sisi tunafanya kazi kwenye maeneo yaliyopo katika kitalu chetu
cha C ila hizo habari za kudai kwamba tumeingia eneo la migodi ya wachimbaji
wadogo siyo za kweli, hatuwezi kufanya kitendo kama hicho,” alisema Hayeshi.
Kwa hisani ya gazeti la Mwananchi la Alhamisi ya Octoba 22 mwaka 2015
Joseph Lyimo, Mwananchi
Kiteto.Ukistaajabu ya Mussa utayaona ya Firauni. Haya ndiyo yanayojiri
katika Wilaya ya Kiteto, mkoani Manyara ambako baadhi ya wakunga wa jadi huvaa
mifuko ya plastiki maarufu kama ‘rambo au malboro’, mikononi ili kuwahudumia
kina mama wakati wa kujifungua.
Awali wakunga hawa ambao hufanya kazi hii pasipo malipo yoyote
rasmi, walikuwa wakizalisha wajawazito bila ya kuvaa chochote, lakini walianza
kutumia aina hiyo ya ‘kinga’, baada ya wenzao wawili kuambukizwa Virusi vya
Ukimwi.
Rose Mary Loshiye, ambaye pia ni mkunga wa jadi, anasema: “Wakunga
wa jadi walikuwa wakiwazalisha wanawake wa jamii ya wafugaji bila kuvaa mipira
mikononi na baadhi yao waliambukizwa Ukimwi, kwa hiyo tangu wakati huo hakuna
anayethubutu kuzalisha akiwa mikono mitupu.
“Ikiwa hawana mipira ya kuvaa mikononi wanatumia mifuko ya
plastiki, wanajifunga mkononi halafu wanatoa huduma hiyo kwa wakinamama.”
Wilaya hii inakaliwa zaidi na jamii ya wafugaji na huduma za afya
na tiba zikipatikana umbali wa kati ya kilometa 45 na 50, hali ambayo inawapa
wakunga wa jadi nafasi muhimu ya kuwa wahudumu pekee kwa wanawake wanaojifungua
hasa nyakati za usiku.
Huduma ya afya kwenye Wilaya ya Kiteto yenye kata 19 na vijiji 59,
ni changamoto kubwa kwani haikidhi matakwa ya sera ya taifa ya afya ya 2007
inayotaka kila kata iwe na kituo cha afya na kila kijiji kiwe na zahanati.
Mkurugenzi mtendaji wa halmashauri ya wilaya hiyo, Bosco Ndunguru
anasema Kiteto yenye kilometa 16,685 za mraba, ina hospitali moja ya wilaya na
vituo viwili tu vya afya kati ya 15 vinavyohitajika na ina zahanati 15 kati ya
59 zinazotakiwa.
Kwa mujibu wa sensa ya watu na makazi ya 2012, Kiteto ina watu
244,669 wakiwemo wanaume 120,233 na wanawake 124,436 na ongezeko la watu ni
wastani wa asilimia 6.1 kwa mwaka na kila kaya ikikadiriwa kuwa na wastani wa
watu watano.
Vifaa kwa
wakunga
Mkunga wa jadi wa Kijiji cha Bwagamoyo wilayani humo, Amina
Malekela (56) anasema tatizo kubwa ni uhaba wa vifaa na kwamba wanapouliza sababu
za kutopatiwa vifaa hivyo, wanaelezwa kuwa hawatambuliwi na hawapaswi kusaidia
kuzalisha.
“Mara nyingi wanawake wengi hujifungulia nyumbani kupitia wakunga
wa jadi ambao wanatumia mikono mitupu kuzalisha, kwani mipira ni tatizo
haipatikani,” anaeleza Malekela.
Anasema kwa kuwa matukio hayo huwa ya ghafla, wakunga hushindwa
kuvaa hata hiyo mifuko ya plastiki ambayo hutumia kwa ajili ya kujikinga na
maambukizi ya VVU na kwamba ndiyo sababu wenzao wawili waliambukizwa.
Mratibu wa afya ya uzazi na mtoto wilayani Kiteto, Helena Batroba
alithibitisha wakunga wawili wa jadi kufikishwa hospitalini wakidaiwa kuwa na
maambukizi ya VVU.
“Kuna wanawake wawili ambao mwaka 2010 walikuwa wanatibiwa hapa
hospitali ya wilaya, wakiwa na virusi vya Ukimwi na tulipouliza tukaelezwa kuwa
ni wakunga wa jadi, ila sikumbuki walikuwa wametoka maeneo gani, mmoja alikuwa
na miaka 70 na mwingine miaka 65,” anasema Batroba.
Kwa upande wake, Loshiye anasema licha ya kwamba hawana vifaa vya
kazi hiyo, wamekuwa wanafanya kazi yao bila kulipwa chochote, kwani wanafanya
hisani.
Anaeleza kwamba wakunga wa jadi hawana gharama kubwa kwa kuwa
hupatiwa asante ya mdomo na wao huridhika kwa moyo mmoja na wakati mwingine
hupewa kanga, vitenge na karanga.
Loshiye anasema wengine huridhika kwa kupata sifa wanapozalisha
wanawake salama bila madhara yoyote.
Diwani wa Kata ya Magungu, Daudi Mwedimwage anasema wakunga wa
jadi wanategemewa na wanawake wengi wajawazito katika kuwazalisha kutokana na
huduma za afya kuwa mbali na kata hiyo.
“Kutoka hapa Magungu hadi Kibaya makao makuu ya wilaya ambapo kuna
hospitali kilomita 55, na kutoka Magugu hadi kule Makawa wilayani Kongwa mkoani
Dodoma ni kilomita 45, hivyo inakuwa vigumu jamii kupata huduma za afya
kutokana na umbali,” anasema Mwedimwage.
“Kwa hiyo ni kweli kwamba wakunga wa jadi wanatumia mifuko ya
malboro kwa ajili ya kupokea watoto wakati wa kuzalisha na hiyo inatokana na
ukosefu wa vifaa vya kitaalamu, hivyo inawabidi watumie namna za kienyeji kwa
ajili ya kujinusuru na maambukizi ya virusi vya Ukimwi kwani hawana namna
nyingine.”
Hospitali ni
gharama
Mkazi wa Kijiji cha Partimbo wilayani humo, Paulina Kimani (39)
anakiri kwamba huzalishwa na wakunga wa jadi kutokana na ukubwa wa gharama za
kujifungua kwenye hospitali ya wilaya hiyo ambazo ni kuanzia Sh20,000.
“Tunashindwa kuchangia hizo fedha tunazoelezwa kwamba ni za
nyembe, gloves (mipira ya kuvaa mikononi), mpira wa kunyonyea uchafu na mpira
wa kulalia wakati wa kujifungua,” anasema Kimani.
“Pia hao wahudumu wana lugha chafu, ni tatizo kwa mtoto mdogo
anakwambia wewe mama hadi umri huu bado unazaa tu achia watoto wako au wajukuu
wako. Unapenda starehe hadi umri huo?”
Hata hivyo, kaimu mganga mkuu wa Wilaya ya Kiteto, Dk Leadry
Malisa alikanusha wanawake wajawazito kutakiwa kutoa fedha kwa ajili ya kulipia
huduma ya kuzalishwa kwenye hospitali au vituo vya afya na kwamba huduma hizo
hugharamiwa na Serikali.
Dk Malisa anakiri upungufu wa vifaatiba, pia vifaa vya
kujifungulia kwa wanawake wajawazito, kutokana na mgawo mdogo unaotolewa na
Bohari Kuu la Dawa (MSD) na hiyo ni changamoto inayowakabili kwa muda mrefu
wilayani humo.
“Suala la uchache wa mipira ya kuvaa mikononi (gloves) ni tatizo,
haitoshi, hivyo tunawaomba kina mama hasa wa jamii ya wafugaji, wakikaribia
kujifungua, wajiandae mapema kwa kusogea karibu na huduma za afya, ili wapate
huduma sahihi wakati wa kujifungua kuliko hivi sasa wanapojifungulia nyumbani
mwao kwa msaada wa wakunga wa jadi,” anaeleza Dk Malisa.
Kwa upande mwingine, mratibu wa afya ya uzazi na mtoto, Batroba
anasema si kweli kwamba wauguzi katika sehemu za kutoa huduma za afya wanatoa
lugha zisizo rafiki kwa wanawake wajawazito na kwamba kuna uadilifu mkubwa.
“Hata hivyo, tutachunguza suala hili kama kweli lipo, ila tumekuwa
tukifuatilia jambo hili kwa wauguzi wetu na tumebaini kwamba lugha wanayotumia
ni ya kitaalamu na siyo lugha ya matusi kama wanavyofikiri baadhi ya wanawake
hao,” anasema Batroba.
Wakunga
watetewa Katibu wa tiba asilia na tiba mbadala wa Wilaya ya Kiteto, Muya
Kisairo anasema wakunga wa jadi ni muhimu wilayani humo kwani wamekuwa wakitoa
huduma za uzazi, lakini Serikali ni kama haiwatambui kwa na hivyo haiwapi
vifaa.
Kisairo anasema wilaya hiyo ina zaidi ya wakunga 100 wa jadi ambao
wapo katika vijiji mbalimbali na kila kijiji kinawategemea katika kuwapa huduma
wanawake tangu wakiwa wajawazito, kwa kuwa wengi wao wanashindwa kwenda kliniki
au hospitalini kutokana na umbali.
Anaeleza kwamba utendaji kazi wa wakunga wa jadi wilayani humo ni
mzuri isipokuwa tatizo ni ukosefu wa vifaa kwani baadhi ya maeneo ya vijijini
hadi ufike kwenye huduma za afya, inakubidi utembee umbali wa maili 10 au
zaidi, hivyo shughuli zote za uzalishaji wanafanya wakunga wa jadi.
“Upungufu wa vifaa tiba ni tatizo sana kwa wakunga wa jadi wa
Wilaya Kiteto ambao ni wakombozi wa jamii linapokuja suala la uzazi, kwani
wanatumia mifuko ya rambo kutokana na ukosefu wa mipira ya kuvaa mkononi,”
anasema Kisairo.
Mussa Juma, Mwananchi
Mirerani. “Sheria hii inatumika kwenye machimbo ya dhahabu na
almasi siyo tanzanite ambayo inachimbwa kwa kufuatwa miamba,” anasema Mnenei.
Anasema kwa kutaka kusimamia sheria hiyo ni kutaka kuwaondoa wachimbaji
wadogo, Mererani kwani kwa jinsi walivyopewa maeneo yao hakuna hata mmoja
ambaye anachimba ndani ya leseni.
“Kuwaondoa wachimbaji hapa ni kusababisha maafa kwa familia zao na
taifa zima kwani watu zaidi ya 10,000 wakikosa kazi, sijui wao na familia zao
watategemea nini,” anasema Mnenei na kuisihi Serikali kutatua mgogoro huo.
Papa King Mollel ni mmoja wa wachimbaji wadogo, maarufu Mkoa wa
Arusha, anasema sheria hiyo ya madini na gharama kubwa za zana za uchimbaji ni
kikwazo kwa wachimbaji wadogo.
“Ni kweli migodi mingi imesimama, lakini tatizo ni sheria na
gharama za uchimbaji pia ni kubwa kwa sasa tofauti na miaka ya nyuma,” anasema.
Mbunge wa Simanjiro, Christopha Ole Sendeka anafafanua kuwa
kimsingi sheria ya uchimbaji madini ya vito, ipo wazi kuwa madini hayo
yatachimbwa na wazawa pekee sasa kuwa na sheria na kutetea mwekezaji ni kuvunja
sheria pia.
“Msimamo wangu hautabadilika ni muhimu kuifanyika marekebisho
sheria ya uchimbaji madini ya vito, ili iendane na wakati na sheria iliyopo
sasa haitekelezeki,” anasema Sendeka.
Watafiti nao
waeleza upungufu wa sheria
Amani Mustapha ni Mkurugenzi wa Shirika la Haki Madini, ambao
wamefanya utafiti mbalimbali Mirerani, anasema sheria hiyo ya madini
haitekelezeki na inalenga kuwaondoa wachimbaji wadogo Mirerani.
Anasema kwa sasa hakuna sababu za kulaumiana kwani, makosa
yalifanyika tangu miaka ya nyuma kugawa machimbo ya Mirerani kisiasa na kutoa
eneo moja kubwa kwa kampuni moja ya wawekezaji bila hata kuzingatia sheria ya
madini.
Mustapha anasema ni muhimu busara kufuatwa, kwani wachimbaji wadogo
wote zaidi ya 10,000 eneo lao halifikii eneo la mwekezaji mmoja.
“Binafsi nilikuwa mmoja wa wajumbe walioambatana na wachimbaji
Dodoma kuonana na Kamati ya Bunge na tulieleza tatizo hilo kwa mapana na ambalo
linasabisha sasa migodi mingi kusimama,” anasema.
Anasema kwa mapendekezo yake, ni busara sheria kutazamwa upya pia
kupunguza eneo la mwekezaji ili wachimbaji wadogo wachimbe kwani wengi maisha
yao yanategemea Mirerani.
“Ukiwaacha watu zaidi ya 10,000 bila ajira kwa kumlinda mtu mmoja,
tutarajie matukio mengi ya ajabu mijini na ongezeko la uhalifu,” alisema.
Alisema machimbo ya Mirerani yanategemewa na zaidi ya watu 40,000
wa Wilaya ya Simanjiro na Mkoa wa Arusha, hivyo kuwabana wachimbaji wadogo
kutakuwa na athari kubwa kama ambazo zimeanza kuonekana sasa kuzorota kwa
uchumi wa Mirerani.
Mustapha anasema kutokana na majibu ya Waziri wa Nishati na
Madini, Profesa Sospeter Muhongo kwa wachimbaji wadogo muafaka hadi sasa
haujapatikana na suala hili sasa limepelekwa kwa Waziri Mkuu Mizengo Pinda.
Mchimbaji Ismail Kaaya anasema pia kupewa mwekezaji mmoja kumiliki
eneo la kilomita za mraba 7.6 ni makosa kwa mujibu wa kanuni za uchimbaji
madini ya vito aya ya 5(1)(f) ambayo inasema ukubwa wa mwisho wa eneo utakuwa
kilomita moja ya mraba.
“Pia hata hii sheria ambayo imesababisha migodi kufungwa ilikuwa
haituhusu sisi kwani imetungwa wakati tayari tumekuwa tumeingia chini eneo hilo
la mwekezaji kwa kuwa hakukuwa na sheria za kuzuia kutoingiliana chini ya
migodi,” anasema.
Lusekelo Mwakalukwa ni mmoja wa wanasheria wa Kampuni ya Tanzanite
One, anaeleza uvamizi ambao unafanywa na wachimbaji wadogo katika migodi ya
Tanzanite One ni kukiuka sheria na umesababisha madhara kadhaa kwa wafanyakazi.
Hali ya
uchimbaji Mirerani
Ofisa madini ambaye ni mtaalumu wa miamba (jiologist) Mererani,
Mithayo Fransis kati ya migodi 551 inayochimbwa katika maeneo ya kitalu B na D
ni migodi isiyozidi 120 ambayo ndiyo inachimbwa kwa sasa.
Hata hivyo, anasema
licha ya sheria hiyo, lakini kuna matatizo mengine yanayochangia kusimamishwa
uchimbaji hasa ni gharama kubwa za uchimbaji kwa sasa kutokana na migodi mingi
kufika umbali mrefu.
“Ndiyo sababu sasa hata wafanyakazi wamepungua sana mgodi ambao
ulikuwa una vijana kati ya 200 hadi 100 sasa una vijana 15 tu, kwani kuna
migodi imeanza kutumia zana za kisasa katika kutoa nje michanga tofauti na
zamani kutumia watu,” anasema.
Anapinga pia hoja kuwa madini mengi yapo, eneo la mwekezaji kitalu
C kwa maelezo kuwa mserereko wa miamba ya madini haiwezi kuwa sawa kwa migodi
ya kitalu B na D yote kudai miamba inaelekea kitalu C.
Maelezo ya
Wizara ya Nishati na Madini
Kamishna wa Madini Kanda ya Kaskazini, Alex Magayane licha ya
kukiri siasa ndiyo ilivuruga ugawaji wa vitalu Mirerani, lakini anasema ni
muhimu sheria kufuatwa.
Anasema siyo kweli kuwa wizara ilitunga sheria hiyo, kumlinda
mwekezaji kwani sheria ilikuwepo tangu mwaka 1998 na kilichofanyika mwaka 2004
na 2010 ni kuitafrisi vizuri sheria.
Magayane anafafanua kuwa haiwezekani mtu mwenye leseni ya madini
kuchimba madini nje ya leseni, kwani jambo hilo halipo duniani na hakuna
ukiukwaji wa sheria kutokana na msimamo wa wizara hiyo.
Anasema ni kweli kuwa kugawa migodi kwa mita 50 kwa 50 ilikuwa ni
makosa kwani eneo hilo, huwezi kuchimba madini na ni kinyume cha sheria.
Magayane anasema tatizo na uchimbaji kwa wachimbaji wengi wadogo
siyo endelevu kwani wamekuwa wakutumia fedha nyingi kufuata eneo ambalo
wamepata taarifa kuna madini bila kujali ukubwa wa leseni.
“Ni kweli migodi mingi ipo ndani ya eneo la mwekezaji Tanzanite
One na ndiyo sababu tulitaka kuifunga migodi 19 na kuibua malalamiko na jambo
hili ni la kisheria,” anasema.
Anasema pia inawezekana kufungwa kwa migodi mingi ya wachimbaji
wadogo kunatokana na maeneo yao kuisha madini na hili lipo kwa migodi mingi
nchini.
Nini kifanyike Mirerani kunusuru wachimbaji wadogo
Ili kutowaondoa maelfu ya wachimbaji wadogo Mirerani, Kamishna
Mahayane anaungana na Waziri Muhongo, kuwashauri wachimbaji wadogo kuungana na
kuunda kampuni moja ili wao na wawe wanagawana mapato.
Takwimu za wizara hiyo zinaonyesha kama wachimbaji 100 wenye hisa
wakiungana kila mmoja anaweza kupata takriban Sh500 milioni kwa mwaka kutokana
na makisio yaliyofanyika kwa mapato ya Dola 35 milioni kwa mwaka Mirerani.
Anasema kwa uchimbaji wa sasa unachochea migogoro na ni vigumu
kuendelea kwa muda mrefu kwani kunahitajika teknolojia za kisasa zenye gharama
kubwa kama wasipoungana.
Hata hivyo, ushauri huu ambao ni wa muda mrefu wa Serikali
unapingwa na wachimbaji kwa maelezo ya tofauti kubwa ya uwekezaji katika migodi
baina yao.
“Kuna mtu amewekeza zaidi ya Sh8 bilioni sasa kumwambia aanzishe
kampuni moja na mtu ambaye hajawekeza hapa ni tatizo pia tunadhani hii ni njama
tuungane tushindwe kuendesha kampuni migodi iuzwe kwa wawekezaji,” anasema John
Mika.
Wachimbaji wadogo wao, ushauri mkubwa wanaotoa kwa Serikali ni
kufuata mapendekezo ya Tume ya Jaji Mark Bomani na aliyekuwa Mkuu wa Majeshi
Generali Robert Mboma ya Mei 2002 kuwa madini ya Tanzanite yachimbwe na
wachimbaji wadogo pekee kwa kuwa hayana ushindani katika soko la kimataifa.
Tume hiyo Mboma pia ilipendekeza itatue tatizo la mipaka baina ya
kitalu B na C na kurejesha wa mwanzo wa mwaka 1987 na Serikali isitiwe leseni
katika eneo la kitalu C kwa mwekezaji mkubwa na iwawezeshe wachimbaji wadogo
kuchimba madini hayo.
Nini kitatokea sasa ili kumaliza mvutano huu unaowaondoa wazawa
kuchimba madini, tusubiri kwani jambo hili linatarajiwa kuwa ajenda kubwa
kisiasa katika uchaguzi mkuu ujao Mkoa wa Manyara na Arusha.
MWISHO.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
